Neplodnost (infertilitet) je bolest reproduktivnog sustava definirana nemogućnošću postizanja uspješne kliničke trudnoće (rođenja živog djeteta) nakon 12 i više mjeseci (za žene starije od 35 godina uzima se period od 6 mjeseci) regularnih nezaštićenih spolnih odnosa (bez korištenja kontraceptiva), a ne postoje drugi razlozi kao što su dojenje ili postporođajna amenoreja.
U literaturi i medicinskim nalazima se često koristi pojam sterilitet kao istoznačnica. No, sterilitet označava apsolutnu nemogućnost postizanja trudnoće (zanošenja), a kod infertiliteta žena ostaje u drugom stanju, ali ne može iznijeti trudnoću do kraja (uspješno).
Od pojmova važno je još spomenuti fekunditet i fekundabilitet. Fekundabilitet označava vjerojatnost ostvarenja trudnoće u jednom menstrualnom ciklusu (prosj. 20-30% u žena reproduktivne dobi), a fekunditet označava vjerojatnost postizanja uspješne kliničke trudnoće po jednom menstrualnom ciklusu (prosj. 15-18% u žena reproduktivne dobi). Dakle, nedostatak fekundabiliteta nazivamo sterilitet, a fekunditeta neplodnost ili infertilitet.
Razlikujemo dva tipa steriliteta:
primarni – nemogućnost ostvarenja trudnoće (zanošenja)
sekundarni – nemogućnost zanošenja nakon prethodno uspješne trudnoće
Prosječna stopa neplodnih parova u Svijetu je manje-više jednaka i kreće se od 9-17%, dok Svjetska Zdravstvena Organizacija (WHO) procjenjuje na 8-12% svih parova reproduktivnoj dobi.
Muški i ženski faktori neplodnosti su podjednako raspoređeni kao uzroci sa stopom od 35%, oba spola istovremeno sa stopom 20%, dok je u 10% parova uzrok neplodnosti nepoznat.
Ženski uzroci neplodnosti se dijele na:
- Poremećaje ovulacije/jajnika – 25%
- životna dob, sindrom policističnih jajnika (PCOS), prijevremeno zatajenje jajnika (engl. premature ovarian failure – POF), hiperprolaktinemija
- Abnormalnosti jajovoda – 22%
- neprohodnost, kronična infekcija
- Endometrioza – 15%
- Zdjelične priraslice – 12%
- Abnormalnosti maternice – 10%
- Faktori vrata maternice – 6%
- urođene malformacije, ozljede, postoperacijski
- Ostali uzroci – 10-15%
- Nepoznati uzroci – 10-15%
Sukladno gore navedenom, ispitivanje (dijagnostiku) uzroka neplodnosti započinjemo sa detaljnom anamnezom, potom kliničkim pregledom i ultrazvukom. Uvijek je uputno učiniti i spermiogram te po potrebi i dodatnu mikrobiološku analizu (bris uretre) kod partnera obzirom na već spomenutu podjednaku distribuciju muških i ženskih uzroka neplodnosti.
Dijagnostiku potom usmjeravamo na „dokazivanje“ ovulacije pri čemu možemo koristiti hormonske parametre iz krvi (progesteron) ili folikulometriju (ultrazvučno praćenje rasta folikula). Ukoliko imamo sumnju (već anamnestički podatak o produljenom i/ili iregularnom ciklusu) ispitivanje upotpunjavamo sa hormonskom obradom iz krvi 2.-5. dan ciklusa. Prohodnost jajovoda provjeravamo sa salpingografijom, danas najčešće ultravučnom (engl. sonohysterosalpingography – sonoHSG) koristeći specifična kontrastna sredstva i 4D modalitet. Urođene malformacije i stečene abnormalnosti maternice bolje i točnije dijagnosticiramo koristeći 3D modalitet pri transvaginalnom ultrazvučnom pregledu. Po potrebi i/ili kliničkoj slici radimo i mikrobiološku analizu – briseve vrata maternice. Ovdje ćemo spomenuti da u Poliklinici Veritas imamo u ponudi jedinstveni pregled – fertility scan – ultrazvučni pregled kojim možemo odrediti reproduktivni potencijal žene prije začeća.
Ponekad samu dijagnostiku možemo/moramo proširiti i do minimalno invazivnih operativnih zahvata – dijagnostičke histeroskopije i laparoskopije.
Liječenje neplodnosti je, naravno, zavisno od uzroka: od regulacije menstrualnog ciklusa najčešće lijekovima, kirurškog liječenja (najčešće laparoskopijom i histeroskopijom) stečenih i urođenih poremećaja jajnika, jajovoda i/ili maternice do raznih oblika medicinski potpomognute oplodnje (MPO) kroz stimulaciju ovulacije, inseminaciju i in vitro fertilizaciju (IVF, izvantjelesna oplodnja) i embriotransfer (ET, prijenos zametka u maternicu). Svakako treba spomenuti i postupke koji još uvijek (nažalost) nisu pravno regulirani u Republici Hrvatskoj, a to su donacija jajne stanice i surogatstvo.
